|
|
| ڕێنمایی ده‌روونی |
ڕێنمایی ده‌روونی
ئه‌گه‌ر ناتوانیت پێبكه‌نیت ، پێبكه‌نه‌ !
عه‌بدوڵا تۆÙیق
شاره‌زا له‌بواری ڕاهێنانه‌ ده‌روونییه‌كان
ئه‌گه‌رچی ڕاستییه‌ك له‌وه‌دا هه‌بێت كه‌ لێكۆڵه‌ره‌وه‌كان ئاماژه‌ی پێده‌ده‌ن كه‌ مناڵ 20 ئه‌وه‌نده‌ی گه‌وره‌ پێده‌كه‌نێت له‌ڕۆژێكدا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئێمه‌ توانامان هه‌یه‌ كه‌وه‌ك مناڵ پێبكه‌نین. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه‌ ئێمه‌ لێره‌و له‌وێ گوێمان لێده‌بێت Ùˆ ده‌یخوێنینه‌وه‌ كه‌ پێكه‌نین Ú† سودمه‌ندیه‌كی تایبه‌تی تیایه كه‌چی ئیمه‌ له‌به‌ر سه‌رقاڵی Ùˆ ڕاكه‌ ڕاكو بیركردنه‌وه‌ی گه‌ورانه‌مان ئه‌و پێكه‌نینه‌ سروشتییه‌مان له‌بیر ده‌چێته‌وه‌ كه‌ خۆی ئاماده‌كراوه‌ له‌ خودی خۆماندا. هه‌ر بۆ به‌بیرهاتنه‌وه‌تان پێكه‌نین( هۆرمۆنی ئیندۆرÙین له‌ له‌شدا به‌رزده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئازار شكێنه، هۆرمۆنی ئه‌درینا‌لین Ùˆ نۆر ئه‌درینا‌لین له‌گه‌ڵ كۆرتیزۆڵ كه‌ له‌ كاتی سترێس/ گرژبوونی ده‌روونیدا به‌رز ده‌بنه‌وه‌ له‌ كاتی پێكه‌نیندا ده‌چنه‌ نزمترین ئاست، مه‌ساجێكه‌ بۆ ئه‌ندامه‌كانی ناوه‌وه‌مان وه‌ك دڵ Ùˆ كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌ ‌و هه‌رس Ùˆ زۆرێك له‌ ماسولكه‌كانی ده‌موچاو سك Ùˆ مل Ùˆ پشت ØŒ بیركردنه‌وه‌مان گه‌شبینتر ده‌بێت، ڕوومان خۆش ده‌بێت Ùˆ باشتر Ùˆ ئاسانتر ده‌توانین په‌یوه‌ندی ببه‌ستین، وزه‌یه‌كی نوێ وه‌رده‌گرین Ùˆ چالاكتر ده‌بین ØŒ خه‌ومان خۆشتر ده‌بێت) ئه‌مانه‌و زۆر سوودی ترو زۆر وته‌ی به‌نرخ كه‌ سه‌باره‌ت به‌ پێكه‌نین ووتراوه‌ كه‌ ناسراوتریان ( پێكه‌نین ته‌مه‌ن درێژ ده‌كات ) . |
| خۆت مه‌ده‌ره‌ ده‌ست خه‌یاڵ! |
خۆت مه‌ده‌ره‌ ده‌ست خه‌یاڵ!
ڕێنماییه‌کانی عه‌بدوڵا تۆÙیق/ پسپۆڕی ڕاهێنانه‌ ده‌روونییه‌کان
من له‌ نوسینه‌کانمدا زۆر جار وشه‌ی به‌ئاگای و نائاگای به‌کارده‌هێنم ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ من وه‌ك ڕاهێنه‌رێکی ده‌روونی باشترین ئاسانکاری بکه‌م بۆ خوێنه‌ران و ئاره‌زومه‌ندانی وه‌رزشه‌ ده‌روونییه‌کان.ئه‌وه‌ی که‌ 24 کاتژمێری مرۆڤ پێکده‌هێنێت له‌ بواری ده‌روونیدا (بیرکردنه‌وه‌و هه‌ست و وێنه‌یه)، که‌ هه‌ریه‌ك له‌ مانه‌یه‌ ده‌بنه‌ میوانمان به‌ ئاگای و نائاگاییه‌وه.
ده‌مارو Ù…ÛŽØ´Ú©ÛŒ مرۆڤ ناتوانێت جیاوازی بکات له‌ نێوان Ùه‌نتاسیاو ئه‌و شتانه‌دا که‌ له‌ ڕاستیدا ڕووده‌ده‌ن. خۆ ئه‌گه‌ر مێشك ئه‌و جیاوازییه‌ی بکردایه‌ گرژبوونی ده‌روونی/ سترێسمان زۆر که‌می ده‌کرد Ùˆ باشتر کارمان ده‌کردو ته‌ندروستیتر ده‌ژیاین. له‌زۆربه‌ی باره‌کاندا ته‌نها بیرکردنه‌وه‌کانمانه‌ که‌ ئێمه‌ ده‌تۆقێنێت Ùˆ ده‌بێته‌ ڕێگرمان بۆ گه‌شه‌کردن Ùˆ به‌ره‌و Ù¾ÛŽØ´ چوومان به‌هۆی گۆڕانکارییه‌کانه‌وه، بگره‌ ئه‌و بیرکردنه‌وانه‌مان وامان لێده‌کات که‌ ئێمه‌ ئارامبین له‌و باره‌ی خۆماندا Ùˆ بوه‌ستین نه‌کا توشی کێشه‌یه‌ك ببین. به‌م شێوه‌یه‌ش ئێمه‌ سنورێکمان بۆ گه‌شه‌ی خۆمان دانا. زانایه‌ك ده‌ڵێ: مه‌گه‌ر خۆت به‌ند بکه‌یت له‌ ماڵه‌وه‌ Ùˆ نه‌چیته‌ ده‌ره‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی توشی کێشه‌و ململانێ نه‌بیته‌وه.
|
| پێست و باری ده‌روونی |
توێژه‌ری ده‌روونی
سامان سیوه‌یلی
ئه‌و خه‌مه‌ی به‌Ùرمێسک ده‌رنابڕدرێت وا له‌ئه‌ندامه‌کانی له‌ش ده‌کات بگرین
( هنری مودزلی )
پێستی مرۆڤ وه‌ک گه‌وره‌ترین ئه‌ندامی جه‌سته‌ی مرۆڤ وێڕای ئه‌وه‌ی ڕواڵه‌تی ده‌ره‌وه‌ی مرۆڤه‌ له‌هه‌مان کاتدا ده‌کرێت وه‌ک ئاوێنه‌یه‌ک لێیبڕوانرێت که‌ ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ناخ Ùˆ ده‌روونی مرۆڤ بێت Ùˆ هه‌ڵچوون Ùˆ هه‌ست Ùˆ نه‌ست Ùˆ سۆز Ùˆ کێشمه‌کێشه‌کانی ناو ده‌روونی ده‌ربخات. پێست Ùˆ کۆئه‌ندامی ده‌مار هه‌ردووکیان له‌چینی ده‌ره‌وه‌ی پێکهاته‌ی کۆرپه‌له‌وه‌‌ دروست ده‌بن ØŒ هه‌روه‌ها پێست زیاتر له‌هه‌موو ئه‌ندامه‌کانی تری جه‌سته‌ ده‌مار Ùˆ وردیله‌ ده‌مار Ùˆ بۆریچکه‌ Ùˆ مولووله‌ی خوێن له‌خۆ ده‌گرێت ØŒ ئه‌و په‌یوه‌ندیه‌ ڕاسته‌وخۆیه‌ی پێست هه‌یه‌تی له‌گه‌ڵ کۆئه‌ندامی ده‌مار Ùˆ ئه‌و ڕژێنانه‌ی زینده‌ ماده‌ ده‌ڕێژن Ùˆ سوڕی خوێندا وایکردووه‌ که‌ به‌ دوو ئاڕاسته‌ کارلێکردن ڕوووبدات ØŒ له‌لایه‌ک له‌هه‌ندێ باردا که‌ باری ده‌روونیمان شڵه‌ژا Ùˆ تێکچوو ئه‌وا پێستیش پشکی خۆی به‌رده‌که‌وێت Ùˆ گۆڕانکاری تیا ڕووده‌دات ØŒ له‌لایه‌کی تره‌وه‌ زۆر جار تێکچوونی پێست Ùˆ هه‌ندێ نه‌خۆشی تایبه‌ت به‌پێست کار له‌باری ده‌روونیمان ده‌که‌ن ئه‌مه‌ش ئه‌و ڕاستیه‌ ده‌سه‌لمێنێته‌وه‌ که‌ نه‌ک هه‌ر نه‌خۆشیه‌کانی زامی گه‌ده‌ Ùˆ ڕیخۆڵه‌ Ùˆ شه‌کره‌ Ùˆ Ùشاری خوێن Ùˆ ته‌نگه‌ نه‌Ùه‌سی Ùˆ هه‌ندێ جۆری پشت ئێشه‌ Ùˆ ڕوماتیزمی جومگه‌کان Ùˆ … هتد ØŒ زاده‌ی Ùاکته‌ره‌ ده‌روونیه‌کانن به‌ڵکو ته‌نانه‌ت هه‌ندێ نه‌خۆشی تایبه‌ت به ‌پێستیش به‌هه‌مان شێوه‌ ده‌رئه‌نجامی Ùاکته‌ره‌ ده‌روونیه‌کانن Ùˆ تێکڕا هاوشانی ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی ئاماژه‌مان پێدا ده‌که‌ونه‌ لیستی نه‌خۆشیه‌ سایکۆسۆماتیه‌کانه‌وه‌ ( جه‌سته‌ییه‌ _ ده‌روونیه‌کان ) ( Psychosomatic Diseases ) . |
| توڕه‌بوون ومێشك |
توڕه‌بوون ومێشك
هه‌موویه‌کێ له‌ ئێمه‌ هه‌ندێ جار تووڕه‌ ده‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ی توڕه‌بوون هه‌ستێکی سروشتیه‌ و بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زاییه‌ له‌وشتانه‌ی که‌ به‌پێچه‌وانه‌ی ویسته‌کانی ئێمه‌وه‌ ده‌ڕوات. ئه‌م هه‌سته‌ش له‌به‌شێکی مێشکمانه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت که‌ ناوده‌برێت به (ئه‌میگه‌دال). له‌م به‌شه‌وه‌ ئیشاره ته‌کان وه‌رده‌گیرێن و ده‌نێردرێن بۆ زۆر به‌شی تری مێشك. ئه‌م به‌شه‌ی مێشك به‌هۆی توڕه بوونه‌وه کاریگه‌ری ده‌که‌وێته‌سه‌ربۆنمونه‌ له‌کاتێکدا که‌ که‌سێك له‌ تۆ توڕه‌ده‌بێت تۆش خێراکاردانه‌وه‌ت ده‌بێت و توڕه‌ده‌بیته‌وه. وه‌ ئه‌میگه‌داله‌یه‌ که‌ واده‌کات له‌ ڕوخساری که‌سێکیتر تێبگه‌ین.
‌هه‌روه‌ك ده‌زانین ئه‌گه‌ر توڕبوون سنوردار نه‌بێت و به‌خێرای له‌وباره‌ گرژه‌ییه‌دا ده‌ربازنه‌بین، کاردانه‌وه‌کان زۆرخراپ ده‌بن. ئه‌وه‌ شتێکی باشه‌ ئه‌گه‌ر تۆ بتانی به‌شێوه‌یه‌کی باش هه‌ستی خۆت بڵێی به‌رامبه‌ر ئه‌وکه‌سه‌ی که‌ خراپه‌ به‌رامبه‌رت، به‌ڵام هه‌ندێ جار توڕه‌ بوونه‌که ئه‌وه‌نده‌ زۆره‌ که ‌نازانیت ئه‌و توڕه‌بوونه‌ به‌ره‌و کوێت‌ ده‌بات. هه‌ربۆیه‌ له‌م باره‌دا مه‌ترسییه‌کان زۆرده‌بن وئه‌گه‌ری کاردانه‌وه‌ی خراپی ده‌بێت له‌سه‌ر که‌سه‌که‌ توڕه‌که‌و ده‌وروبه‌ری. |
| ترس یان Ùۆبیا ! |
له‌ ڕێنمایه‌کانی عه‌بدوڵا تۆÙیق
پسپۆڕی ڕاهێنانه‌ ده‌روونییه‌کان
ئه‌گه‌ر ترس نه‌بوایه له‌ وانه‌یه‌ زۆربه‌ی شته‌کانی ژیانمان تاقی بکردایه‌ته‌وه، به‌ناو دارو به‌ردو ئاگردا بچوینایه، خۆمان بخستایه‌ته‌ ناو زۆربه‌ی کێشه‌کانی ژیان، هه‌موو شتێکمان بخواردایه‌و بخواردایه‌ته‌وه‌ یان بکێشایه.به‌ڵام ترس بۆ ئه‌و شتانه واده‌کات که‌ ئێمه‌ یه‌كێك له‌ توانا گرنگه‌کانمان بخه‌ینه‌ گه‌ڕ که‌ئه‌ویش توانای پلان دانانه. ترس خۆی هه‌ستێکه‌ Ùˆ هه‌موو مرۆڤێك که‌م تا زۆر له‌ ناویدا بونی هه‌یه. ترس بۆ له‌ده‌ستدانی کار، ترس بۆ له‌ده‌ست چوونی په‌یوه‌ندیه‌کانمان، ترس له‌ جیابوونه‌وه‌و یه‌کتر نه‌بینینه‌وه، ترس له‌ هه‌ڵه‌کردنی ڕه‌Ùتاره‌کانمان،ترس له‌ ته‌نهابوون، ترس له‌ ماندووبون، له‌ نه‌خۆشی ØŒ له‌ پیربوون Ùˆ مردن،.... تاد. به‌ Ù¾ÛŽÛŒ پرسیارو لێکۆڵینه‌وه‌کان به‌تایبه‌ت زۆربه‌ی ئه‌و په‌یوه‌ندیانه‌ی که‌ به ‌به‌نده‌وه‌ کراوه ترس له‌ مردن گه‌وره‌ترین ترسه‌ که‌ له‌ ناوماندا هه‌یه. ئه‌گه‌ر ئه‌و ترسه‌ نه‌بوایه‌ له‌ ناوماندا ترسه‌کانی ترمان بۆ شته‌کان له‌و ئاسته‌ به‌رزه‌دا نه‌ده‌بوو وه‌ به‌وشێوه‌ی ئێستا کاریگه‌ر نه‌ده‌بوو.
هه‌روه‌ك ده‌زانین ترس هه‌ستێکی سروشتیه‌ Ùˆ ئه‌مه‌ش واده‌کات که‌ باشتر پلان دابنێین بۆ ژیانمان که‌ له‌ کێشه‌ ده‌روونی، به‌ده‌نی Ùˆ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان به‌دووربین. له‌لای هه‌ندێ که‌س ترسی گه‌وره‌ هه‌یه (Ùۆبیا)ØŒ که‌ ته‌نانه‌ت به‌ ناوبردنیان که‌سه‌که‌ به‌جۆرێك ده‌شڵه‌ژێت که‌ هیچ کۆنتڕۆڵێکی به‌سه‌ر خۆیدا نامێنێت Ùˆ له‌ش Ùˆ ده‌رووونی نائارام ده‌بێت. له‌م جۆره‌ ترسانه‌ی که‌ له‌لای خه‌ڵك زۆرن وه‌ك ترس له‌ : |
| چۆن ده‌بیته‌ كه‌سێكی ووزه‌ به‌خش |
له‌ ڕێمنماییه‌كانی عبدالله تۆÙیق
* كه‌سێك ده‌ناسیت كه‌ له‌گه‌ڵیدا خۆشØاڵ بیت ØŸ كه‌ تۆ ته‌نانه‌ت به چاوپێكه‌تنی هه‌ست به‌ ته‌ندروستی باش بكه‌یت ØŒ كه‌ چالاك ده‌بیت Ùˆ خۆت به‌ ئارام بزانی به‌ هۆیه‌وه‌ ØŸ ( كه‌وا بوو به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئه‌و كه‌سه‌ كه‌سێكی ووزه‌ به‌خشه‌ ! )
هه‌ندێك مرۆڤ توانایه‌كی تایبه‌تیان هه‌یه‌ كه‌ هێز بده‌ن به‌ كه‌سێكی تر و ته‌ندروستیان باش ده‌كه‌ن ، ئه‌وانه‌ وا ناوده‌برێن كه‌ خاوه‌نی كاریسمان یان باشی ( پۆزه‌تیڤ ) گه‌یه‌نه‌رن .
تۆ ئه‌توانیت ڕاهێنان به‌ تواناكانت بكه‌یت بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ببیته‌ كه‌سێكی ووزه‌ به‌خش ØŒ یه‌كێك له‌و خاڵانه‌ ئه‌وه‌ی كه‌ تۆ ده‌بێت ئاره‌زوویه‌كی باش پیشان بده‌یت به‌رامبه‌ر به‌ خه‌ڵك Ùˆ باش ڕه‌Ùتاریان له‌گه‌ڵ دا بكه‌یت . هه‌موومان لایه‌نی باش Ùˆ خراپمان هه‌یه‌ ØŒ به‌ڵام خۆت تاقی بكه‌ره‌وه له‌ زۆرترین چه‌قی قورساییت ( تركیز )ت له‌سه‌ر لایه‌نه‌ باشه‌كانت بێت له‌ جیاتی بیر كردنه‌وه‌ له‌ لایه‌نه‌ خراپه‌كان !ØŸ
بۆ نمونه‌ تۆ ئه‌توانیت ووشه‌ی باش Ùˆ دڵخۆشانه‌ به‌كاربهێنی یان ته‌نها Ú¯ÙˆÛŽ بگره‌ له‌ كاتێكدا كه‌سێك پێویستی پێته‌ كه‌ Ú¯ÙˆÛŽÛŒ لێبگیرێت بۆ ئه‌وه‌ی ناڕه‌Øه‌تییه‌كی خۆیت بۆ بگێڕیته‌وه‌ . هه‌ر كاتێك كه‌ به‌ Ù‡Û†ÛŒ تۆوه‌ كه‌سێك ته‌ندروستی باش تر بوو ØŒ تۆش ووزه‌یه‌كی پۆزه‌تیڤت بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ .
كه‌واته‌ له‌ هه‌وڵدا بێت بۆ دڵخۆش كردنی خه‌ڵكی و خۆت ، هه‌روه‌ك ده‌ڵێن ( ده‌رمان خواردن هیچ خۆش نیه‌ ، به‌ڵام خۆشیت هه‌بێت ده‌رمانه‌ !! )) |
| براوه‌ كێیه‌ ؟ |
براوه‌ كێیه‌ ؟
هاوبیر كامه‌ران
گه‌وره‌ زاناو ده‌رووناسێكی رۆژئاوایی به‌ناوی (كارل گوستاڤ یۆنگ) له‌ كتێبێكیدا به‌ناوی (یۆگا)وه‌ ده‌ڵێت “یۆگیه‌كان ده‌توانن كێوه‌كان له‌بن ده‌ربێنن و جێگۆركێیان پێ بكه‌ن “. بۆچی؟
ئایا ئه‌گه‌ر شاره‌زای ژیانی یۆگیه‌كانیت له‌ هیندستان Ùˆ هه‌ر شوێنێكی تری ئه‌م دونیایه‌ ØŒ هیچ كات له‌خۆتت پرسیوه‌ ئه‌م هه‌موو توانایه‌ له‌ كوێوه‌ دێت. (سیدهارتا بودا) دێت Ùˆ به‌هه‌زاران مورید له‌ده‌وری رێنماییه‌كانی كۆده‌بنه‌وه‌ بێ ئه‌وه‌ی ته‌نها كه‌سێكی بانگ كردبێت Ùˆ ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ روناكی ده‌روونی هه‌زارانی دیكه‌ش . (سوامی شیڤاناندا) هه‌م دكتۆر بوو هه‌م یۆگی ØŒ له‌لایه‌ك عار٠بوو ØŒ له‌لایه‌ك Ùه‌یله‌سو٠و نزیكه‌ی 400 كتێبی له‌باره‌ی یۆگاوه‌ نوسی. (شری یۆگاناندا)ÛŒ هه‌ژار توانی به‌ته‌نها خۆی یۆگا له‌ئه‌مریكادا بڵاوبكاته‌وه‌و گه‌وره‌ترین قوتابخانه‌ له‌وێ دابمه‌زرێنێت Ùˆ به‌هه‌زاران قوتابی په‌روه‌رده‌ بكات Ùˆ به‌شداری كۆنگره‌ی نێونه‌ته‌وه‌یی دینه‌كان بكات Ùˆ به‌ سه‌دان كتێب له‌باره‌ی یۆگاوه‌ بنوسێ . (ئۆشۆ) بێژه‌ری به‌هه‌زاران ووتار بوو له‌سه‌ر یۆگاو رۆØانیه‌ت Ùˆ مرۆڤ Ùˆ نهێنی مرۆڤ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ 600 كتێب Ùˆ نزیكه‌ی 1700 كاسێتی ڤیدیۆیی له‌پاش به‌جێماوه‌ ØŒ (شانكاراچاریا) له‌ته‌مه‌نی 7 ساڵیدا ته‌Ùسیری ڤیداكانی ده‌نوسی Ùˆ هه‌مو رۆØانیه‌كانی هیندی یه‌ك خست Ùˆ ته‌نها 32 ساڵ ژیا ØŒ (شری گۆسوامی) كه‌لاوێكی نه‌خۆش Ùˆ لاواز بوو پاش چه‌ند سالێك بوو به‌(شێره‌كه‌ی به‌نگال) كه‌ 5000 كیلۆی له‌سه‌ر سنگی هه‌ڵده‌گرت Ùˆ ده‌یتوانی كۆنترۆڵی هه‌موو ماسولكه‌ ناوه‌كی Ùˆ ده‌ره‌كیه‌كانی له‌شی بكات … |
| سوپاسی ئه‌و که‌سه‌ بکه‌ که‌ تۆ یارمه‌تی ئه‌ده‌یت! |
ڕێنمایه‌کانی عه‌بدوڵا تۆÙیق
یه‌کێك له‌و ڕه‌Ùتارانه‌ی ئێمه‌ی مرۆڤ ئه‌یکه‌ین که‌ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ توڕه‌بوون Ùˆ گۆڕانی ڕه‌Ùتاره‌کانی که‌سی به‌رامبه‌ر به‌ره‌و بارێکی خراپ، ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئێمه‌ له‌ کاتێکدا زۆر به‌دڵێکی Ùراوانه‌وه‌ هه‌ڵده‌سێت به‌ یارمه‌تی وهاوکاری که‌سێکیتر، له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا ئه‌و که‌سه‌ Ù¾ÛŽÛŒ نازانێت یان سوپاس ناکات. که‌ زۆرجار ئه‌مه‌ بووه‌ته‌ مایه‌ی درووستبوونی پرسیار له‌لای زۆرمان Ùˆ هه‌ندێجار به‌ ئه‌ندازه‌یه‌ك زوویرده‌بین که‌ چیتر یارمه‌تی که‌س نه‌ده‌ین. به‌ڵام خۆشه‌ویستیمان بۆ مرۆڤه‌کان Ùˆ ویژدانمان Ùˆ خۆخستنه‌ ناو هه‌ستی که‌سی به‌رامبه‌رمان وایکردووه‌ که‌ ئێمه‌ به‌رده‌وامبین له‌ ڕه‌Ùتاری هاوکاریکردنی خه‌ڵك.
زۆرجار ئێمه‌ هه‌ست به‌وه‌ ئه‌که‌ین که‌ وزه‌یه‌کی زۆر وه‌رده‌گرین له‌وکاته‌دا‌ که‌ یارمه‌تی که‌سێکمانداوه‌ و سوپاسمان ئه‌کات و میهره‌بان ئه‌بێت به‌رامبه‌رمان. ئێمه‌ش زیاتر ئاماده‌ ده‌بین که‌ هاوکاری خه‌ڵکی بکه‌ین. به‌ پێچه‌وانه‌یشه‌وه‌ بێ هیواو بێزار ئه‌بین له‌و که‌سانه.
(خۆشه‌ویستی له‌ لای من ئه‌وه‌یه‌ که‌ تۆ خۆشه‌ویستی ببه‌خشیت به‌بێ ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕێی به‌رامبه‌ر بکه‌یت). |
| بۆ زاڵبوون به‌سه‌ر تووڕه‌بووندا |
دووپاتكردنه‌وه‌ی‌ وشه‌ی‌ "خوێن سارد‌و ئارام به‌" له‌بیر نه‌كه‌ین!
تووڕه‌بوون كارێكی‌ زۆر ئاسانه‌. هه‌ر هانده‌رێكی‌ بچوك ده‌توانێت توڕه‌تان بكات، به‌ڵام Ú†Û†Ù† ده‌توانین له‌ناوی‌ به‌رین، له‌بابه‌تێكدا كه‌ له‌لایه‌ن لێكۆڵه‌رانی‌ ئه‌مریكایی سه‌باره‌ت به‌تووڕه‌بوون خرایه‌ به‌رده‌ست، ئه‌گه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌تان له‌بیری‌ بكات منداڵه‌كه‌تان بگه‌یه‌نێته‌ خوێندنگه‌، یان ئه‌گه‌ر سه‌Ùه‌رتان به‌Ùڕۆكه‌ جێبه‌جێ‌ نه‌بێت، ته‌واوی‌ ئه‌و هانده‌رانه‌ ده‌توانن به‌ئاسانی‌ تووڕتان بكات هه‌روه‌ها نیگه‌رانی‌‌و هه‌ستكردن به‌هیلاكی‌‌و ته‌نانه‌ت وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی‌ بیره‌وه‌رییه‌ ناخۆشه‌كان ده‌توانن ببنه‌ هۆی‌ ده‌ركه‌وتنی‌ تووڕه‌بوون له‌راستیدا هه‌ركێشه‌یه‌ك Ú† بچووك‌و Ú† گه‌وره‌ ده‌توانن مرۆڤ له‌خشته‌ به‌رن، ئاساییه‌ كه‌هه‌ندێك كه‌س به‌سروشتی‌ تووڕه‌ترن له‌كه‌سانیتر زۆربه‌ی‌ ئه‌و كه‌سانه‌ به‌" DNA" ی‌ تووڕه‌یی له‌دایكده‌بن ئه‌وانه‌ به‌پێی كێشه‌كانیان ته‌Øه‌مول‌و سه‌بری‌ كه‌متریان هه‌یه‌‌و ناتوانن له‌هۆكاره‌ ئازارده‌ره‌كانی‌ رۆژانه‌ به‌ئاسانی‌ ده‌ربازبن‌و زۆربه‌ی‌ كات به‌ره‌و لای‌ تووڕه‌بوون ده‌ڕۆن واهه‌ست ده‌كه‌ن ئه‌و جۆره‌ ره‌Ùتاره‌ (تووڕه‌بوون) هێزیان پێده‌دات له‌راستیدا هه‌ستیان بۆ خۆیان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ تواناییان له‌تووڕه‌بووندا له‌هانده‌ره‌ بچوكه‌كان بگره‌ تا توندوتیژیی زۆر، تووڕه‌بوون، لێدانی‌ دڵ‌‌و په‌ستانی‌ خوێن زیاد ده‌كات، به‌ڵام هه‌ندێكجار كاریگه‌رییه‌كانی‌ تووڕه‌بوون له‌ناو به‌رن، |
| تێستی‌ ناسینی‌ كه‌سایه‌تی‌ |
سه‌ره‌تا دڵنیابن له‌وه‌ی‌ كاتتان له‌به‌ر ده‌ستدایه‌و ده‌توانن بیرتان وردبكه‌نه‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌كه‌.
بۆ ئه‌نجامدانی‌ ئه‌و كاره‌ ده‌بێ‌ وێنای‌ شوێنه‌ باسلێكراوه‌كان له‌زه‌یدندا دابنێین‌و واهه‌ستبكه‌ن له‌وێن. سه‌ره‌تا له‌دارستانه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كه‌ین.
• دارستان:
وا هه‌ست بكه‌ن ئێستا له‌ناو دارستانێكدان‌و ئینجا وه‌ڵامی‌ پرسیاره‌كانی‌ خواره‌وه‌ بده‌نه‌وه‌:
ئایا ئه‌و دارستانه‌ی‌ ئێوه‌ی‌ تیادان تاریكه‌ یان رووناكه‌؟
أ‌. له‌ناو دارستانه‌كه‌ رووناكی‌ رۆژ ئه‌بینم.
ب‌. له‌ناو دارستانه‌كه‌دا شه‌وه‌.
ت‌. ئه‌و دارستانه‌ی‌ من لێیم كاتی‌ خۆرئاوابوون یان خۆرهه‌ڵاتنه‌. نه‌تاریكه‌‌و نه‌رووناك.
ئایا رێگه‌یه‌ك له‌ناو دارستانه‌كه‌دا ده‌بینی‌؟
أ‌. به‌ڵێ‌.
ب‌. نه‌خێر. |
| تێستی خۆناسین |
بۆن كاریگه‌ری له‌سه‌ر مێشك‌و هه‌سته‌كانت هه‌یه‌.
بۆیه‌ بۆنكرن په‌یوه‌ندی به‌قۆناغی مناڵیه‌وه‌ زۆره‌، ئه‌توانی كه‌سایه‌تی له‌رووی جۆری بۆنه‌كه‌ی كه‌Øه‌زت لێیه‌ ده‌رئه‌كه‌وێت‌و ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌بێت له‌قۆناغی نه‌وجه‌وانی‌و گه‌نجیه‌تیدا.
ئه‌و بۆنه‌ خۆشه‌ی وا تۆ Øه‌زت لێیه‌‌و هه‌ستی Ù¾ÛŽ ئه‌كه‌ی چه‌ن ساتێك شادومانیت بۆ ئه‌هێنیت.
یه‌كێك له‌و بۆنانه‌ی خواره‌وه‌ هه‌ڵبژیره‌ كه‌زیاتر له‌هه‌موویان Øه‌زت لێیه‌.
ژماره‌ 1 بۆنی كلۆر له‌مه‌له‌وانگه‌.
ژماره‌ 2 بۆنی كه‌باب، هه‌مبرگر.
ژماره‌ 3 بۆنی سه‌وزه‌‌و گوڵ.
ژماره‌ 4 بۆنی ئه‌ساسی دژه‌ خۆر.
ژماره‌ 5 بۆنی مناڵی ساوا.
|
| تێستی ده‌روونی |
هیچ Ùیڵیك له‌م تیسته‌دا نییه‌. دێر به‌دێر بیخوینه‌ره‌وه‌‌و ئه‌نجامی بده‌، به‌مه‌رجێك كه‌هه‌تا كۆتایی‌ سه‌یری سه‌ره‌نجامه‌كه‌ی مه‌كه‌، بۆ ئه‌وه‌ی دوای په‌شیمان نه‌بێته‌وه‌ كه‌سه‌یرت كرده‌وه‌، چونكه‌ راست ده‌رناچێت. دواتر Ú† ئاواتێكت له‌مێشكدایه‌ راستیه‌كه‌ت بۆ ده‌رده‌چێت.
تێستێكی‌ خۆشه‌‌و كات به‌سه‌ربردنه‌ له‌Øاڵیكدا زۆرینه‌ی شته‌كان له‌رووی راستیه‌كان ده‌رده‌خات.
سه‌رنج: كاتێ كه‌ده‌ته‌وێت ناوی كه‌سه‌كان بنوسیت هه‌ڕه‌مه‌كی نه‌بێت، به‌ڵكو بزانه‌ ناوی كێیه‌‌و كه‌سه‌كه‌ بناسیت.
په‌یامه‌كه‌ هه‌تا كۆتایی‌ مه‌یخوێنه‌ره‌وه‌، به‌ڵكو قۆناغ به‌قۆناغ بڕۆ پێشه‌وه‌‌و چی نووسرابوو ئه‌وه‌ بكه‌.
ئه‌گه‌ر وه‌ك خۆی نه‌كه‌ی سه‌ره‌نجامه‌كه‌ دروست ده‌رناچێت.
ئێستا قه‌ڵه‌مێك‌و په‌ڕه‌یه‌ك بهێنه‌. |
| شێوازی خه‌وتن‌و كه‌سایه‌تی |
ره‌نگه‌ شێوازه‌كانی خه‌وتن كه‌ خووتان پێوه‌ گرتووه‌ نه‌توانن ئێوه‌ بگه‌یه‌ننه‌ ئاستی هێمنی له‌ كاتی خه‌ودا، به‌ڵام ئه‌مجاره‌ ویستتان بخه‌ون ورد ببنه‌وه‌ له‌ شێوازی خه‌وتنتان‌و بزانن به‌ كام یه‌ك له‌م شێوازانه‌وه‌ نزیكه‌، وا له‌م توێژینه‌ودا شرۆڤه‌مان كردووه‌.
زانایانی ده‌رونناسی له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕن شێوازی خه‌وتن خاڵی گرنگ له‌ باره‌ی تایبه‌تمه‌ندییه‌كانمانه‌وه‌ پێمان ده‌ڵێن.
باشه‌ ... ئێستا بزانن شێوازی خه‌وتنتان چی له‌باره‌ی كه‌سایه‌تیتانه‌وه‌ ده‌ڵێت؟
به‌ڕێوه‌به‌ری لیژنه‌ی هه‌ڵسه‌نگاندنی خه‌وی به‌ریتانیا، پرۆÙیسۆر "كریس ئه‌یدزیكۆسكی" له‌باره‌ی 6 نممونه‌ له‌ باوترین شێوازه‌كانی خه‌وتنه‌وه‌ لێكۆڵێته‌وه‌‌و به‌و ئه‌نجامه‌ گه‌یشتووه‌ هه‌ر كام له‌وانه‌ كاراكته‌رێكی كه‌سایه‌تی تایبه‌ت به‌ تاك له‌ تاكه‌كاندا به‌ په‌یوه‌ست ده‌زانێت.
شێوازی خه‌وتنتان چ شتێك له‌باه‌ری كه‌سایه‌تیتانه‌وه‌ ده‌ڵێت .... |
| Ùشاره‌ ده‌روونییه‌کان له‌ دایه‌نگه‌ Ùˆ قوتابخانه‌دا |
نووسینی : مه‌نال ئه‌لقازی
وه‌رگێڕانی : ئاشتی ئه‌Øمه‌د
ئێمه‌ هه‌موو چرکه‌یه‌ک ده‌که‌وینه‌ ژێر Ùشاری ده‌روونییه‌وه‌ ØŒ ئه‌گه‌رچی مه‌رج نییه‌ مه‌ترسیدار بێت ØŒ له‌زۆربه‌ی کاتدا ئه‌و Ùشاره‌ به‌مانای کارلێک Ùˆ مامه‌ڵه ‌کردنمان دێت له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌کانی ژیان Ùˆ پاڵمان پێوه‌ ده‌نێت په‌ره‌ به‌ تواناکانمان بده‌ین Ùˆ زانیاری زیاتر به‌ده‌ست بهێنین ØŒ له‌م Øاڵه‌ته‌دا Ùشاره‌کان زیانیان نییه‌ ØŒ به‌ڵام هه‌ندێ جاریش Ùشاره‌کان له‌توانای ئێمه‌ زیاترن Ùˆ به‌رگه‌یان ناگرین ØŒ له‌م Øاڵه‌ته‌دا ده‌بنه‌ بارێکی گران Ùˆ کاریگه‌رییان له‌سه‌ر بیر Ùˆ هه‌ست Ùˆ ڕه‌Ùتاره‌کانمان جێده‌هێڵن Ùˆ ده‌بنه‌ دێوه‌زمه‌ بۆ ته‌ندروستی Ùˆ کاتمان .
منداڵانیش له‌م Ùشارانه‌ به‌دوور بین ØŒ Ú† Ùشاره‌ زیان به‌خشه‌کان یان سوود به‌خشه‌کان ØŒ بۆ نموونه‌ تاقیکردنه‌وه‌کان ده‌بنه‌ هۆکارێکی Ùشار له‌سه‌ر منداڵ تاکو هه‌وڵ بدات Ùˆ که‌مته‌رخه‌می نه‌کات ØŒ له‌هه‌مان کاتدا ده‌بێته‌ هۆکاری ترسێکی زۆر له‌که‌وتن Ùˆ ده‌رنه‌چوون که‌ئه‌مه‌ش Ùشارێکی ده‌روونی سه‌ربار دروست ده‌کات Ùˆ وا ده‌کات منداڵ Ú•Ù‚ÛŒ له‌خوێندن بێت یان به‌رده‌وام نه‌بێت . بابزانین منداڵ له‌ Ú† قۆناغێکی ته‌مه‌ندا دووچاری Ùشاره‌کان ده‌بێته‌وه‌ . له‌ڕاستیدا ئێمه‌ به‌ر له‌دایک بوونمان دووچاری Ùشاره‌کان ده‌بینه‌وه‌ چونکه‌ له‌کاتی سکپڕیدا که‌ تووشی هه‌ڵچوون ده‌بێت هۆرمۆنه‌کانی هه‌ڵچوون ده‌رده‌دات وه‌ک ئیبنÙرین Ùˆ نورابنÙرین Ùˆ کورتیزۆل که‌ له‌وێڵاشه‌وه‌ ده‌گاته‌ کۆرپه‌له‌ Ùˆ دووچاری په‌شێوی ده‌کات . له‌کاتی ساواییدا Ù…ÛŽØ´Ú© گه‌شه‌ ده‌کات Ùˆ Øه‌وت ئه‌وه‌نده‌ی منداڵێکی گه‌وره‌ Ù…ÛŽØ´Ú©ÛŒ کارده‌کات |
| چه‌ند ڕێنماییه‌ک بۆ به‌کارهێنه‌رانی داوو ده‌رمانی ده‌روونی |
چه‌ند ڕێنماییه‌ک بۆ به‌کارهێنه‌رانی داوو ده‌رمانی ده‌روونی
د. نه‌سره‌و مسته‌Ùا Ù…Øمود
نه‌خۆشی ده‌روونی وه‌کو هه‌ر نه‌خۆشییه‌کی دیکه‌ هۆکاری خۆراو خۆری هه‌یه‌، زۆر که‌س به‌ هه‌ڵه‌ Ù¾ÛŽÛŒ وایه‌ که‌ له‌باری نه‌خۆشی ده‌روونیدا هیچ شڵه‌ژانێکی ئۆرگانی له‌له‌شدا ڕونادات، واته‌ واده‌زانن به‌ته‌نیا Ùرمانی Ù…ÛŽØ´Ú© Ùˆ بیرکردنه‌وه‌ Ùˆ هه‌ڵسوکه‌وت ده‌گۆڕێت له‌ڕاستیدا ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ زۆر له‌ڕاستی به‌دووره‌، چونکه‌ زانایان به‌ته‌واوی سه‌لماندویانه‌ که‌ له‌پاڵ هۆکاری بۆماوه‌یی Ùˆ ژینگه‌یدا هۆکار یا گۆڕانی جه‌سته‌یش هه‌ن. ئه‌ویش زۆر شت ده‌گرێته‌وه‌ گرنگترینیان شڵه‌ژانی بڕی ئه‌و ماده‌ کیمیاییانه‌ی که‌ له‌کۆتایی ده‌ماره‌کان ده‌رده‌درێن تا درێژه‌ به‌ ده‌ماره‌ ڕاگه‌یاندن بده‌ن، به‌ مادانه‌ ده‌ڵێن گوێزه‌ره‌وه‌ی ده‌ماری. Ú†Û†Ù† نه‌خۆشی تووشبوو به‌ شه‌کره‌ ئه‌نسۆلینی پێده‌درێت، به‌هه‌مان شێوه‌ش نه‌خۆشی ده‌روونی ئه‌و ده‌رمانانه‌ی پێده‌درێت که‌ ئه‌و شڵه‌ژانه‌ کیمیاییانه‌ی ده‌ماره‌کانی باشتر ده‌که‌ن زۆرینه‌ی خه‌ڵک وا تێده‌گه‌ن که‌ داوو ده‌رمانی ده‌روونی به‌ته‌نێ بۆ هێورکردنه‌وه‌و Øه‌واندنه‌ به‌س. ڕه‌نگه‌ هه‌ندێ جار پزیشک هه‌ندێ Øه‌ب بداته‌ نه‌خۆش به‌مه‌به‌ستی هێورکردنه‌وه‌ له‌ هه‌ندێ Øاڵه‌تی تایبه‌تدا، به‌ڵام مه‌رج نییه‌ هه‌موو ده‌رمانه‌ ده‌روونیه‌کان ئیشیان ئه‌وه‌ بێت. |
| ئایا پزیشكه‌ ده‌روونیه‌كان شێتن؟ |
نوسینی: د. رÙێدار Ù…Øه‌مه‌د ئه‌مین
كاندیدى بۆردى ده‌روونى
قسه‌یه‌كى باو له‌ناو كورده‌وارى هه‌یه‌ ده‌ڵێت (عاله‌م شێت بوو ده‌چێته‌ ئۆمه‌رمه‌ندان، ئه‌ى ئه‌گه‌ر ئۆمه‌رمه‌ندان شێت بوو بۆ كوێ بچێت؟) هه‌ر له‌م رÙوانگه‌یه‌ش كاتێك له‌ ئه‌Øوالى پزیشكێكى خزمت ده‌پرسیت ونه‌خۆشه‌ Ù¾ÛŽÛŒ ده‌ڵێیت (بۆ چما دختۆریش نه‌خۆش ده‌بن؟) ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ جێگه‌ى سه‌رسورÙمان لاى خه‌ڵك، چونكه‌ ئه‌و رÙاستیه‌ى لاى ئه‌وان چه‌سپاوه‌، هه‌رگیز نابێت دكتۆر نه‌خۆش بێت، چونكه‌ ئه‌وان له‌ هه‌موو كه‌س زیاتر ئاگایان له‌ ته‌ندروستى خۆیانه‌، به‌م پێیه‌ش دكتۆر ده‌بێته‌ نموونه‌ى باڵاَ.ئه‌م بۆچوونه‌ش وایكردووه‌ زۆر به‌ خێرایی متمانه‌یان له‌ دكتۆر بسێننه‌وه‌ كاتیَك به‌ نه‌خۆشی ده‌یبینن، .ئایا گه‌ر پزیشكێك پسپۆرÙÛŒ دڵ بوو، ماناى وایه‌ تووشى نه‌خۆشی دڵ نابێت؟ یان گه‌ر پسپۆرÙÛŒ گورچیله‌ بوو،تووشى هه‌وكردن وبه‌ردى گورچیله‌ نابێت؟ پزیشكیش هه‌ر وه‌ك كه‌سێكى تر مرۆڤه‌و ئه‌گه‌رى تووشبوونى به‌هه‌ر نه‌خۆشیه‌ك هه‌یه‌، به‌لاَم ئه‌وه‌ى واده‌كات پزیشكان كه‌متر نه‌خۆش بكه‌ون، زانینى هۆیه‌كانى خۆپاراستنه‌.
|
| كاریگه‌ریی Ùشار له‌سه‌ر ده‌روونی مرۆڤ |
كاریگه‌ریی Ùشار له‌سه‌ر ده‌روونی مرۆڤ
د. ریدار Ù…Øه‌مه‌د ئه‌مین
پسپۆر(بۆرد) ی نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌كان
هیچ كه‌سێك نیه‌ له‌ ئێمه‌ ڕۆژانه‌ تووشی Ùشار یان دڵه‌ڕاوكێ‌ نه‌بێـت، ئه‌ویش به‌هۆی ئه‌و ئاسته‌نگ‌وگرÙتانه‌ی دێنه‌ ڕێمان، زۆرجار گۆڕانكارییه‌كی كه‌م له‌كاری ڕۆژانه‌ی مرۆڤ Ùشار دروست ده‌كات، وه‌ك گه‌شتێك بۆ شوێنێك كه‌ یه‌كه‌مجار بۆی ده‌چێت، یان ماڵ گواستنه‌وه‌ بۆ گه‌ڕه‌كێكی تر، Ùشار به‌مانا Ùراوانه‌كه‌ی، بریتیه‌ له‌هه‌ر هێزێك كه‌وا ده‌خرێتـه‌ سه‌ر ته‌نێك‌و گۆڕان دروست ده‌كات، Ùشاری ده‌روونیش، بریتیه‌ له‌و هێزه‌ی ده‌خرێته‌ سه‌ر مێشكی مرۆڤ Ùˆ گوڕانكاریی ده‌روونی‌و جه‌سته‌یی دروست ده‌كات، ئه‌گه‌رچی Ùشار هه‌ستێكی ناخۆشه‌‌و وا له‌ مرۆڤ ده‌كات هه‌ست به‌ گرژی‌و دڵته‌نگی، یاخود تووڕه‌ بوون بكات، به‌ڵام له‌ هه‌مان كاتدا به‌ كاردانه‌وه‌یه‌كی سروشتی داده‌نرێ‌، بۆ به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی مه‌ترسیه‌كانی سه‌ر خود.
خه‌ڵكیش جیاوازییان هه‌یه‌ له‌ كاردانه‌وه‌یان به‌رامبه‌ر Ùشار، هه‌یانه‌ به‌رگه‌ی كه‌مترین Ùشار ناگرێت Ùˆ زوو دڵته‌نگ یان تووڕه‌ ده‌بێت Ùˆ سه‌ری لێ‌ ده‌شێوێت‌و كۆنترۆلی خۆی له‌ده‌ست ده‌دات، Ù‡ÛŒ تریش هه‌یه‌ ده‌توانێت له‌گه‌ڵ هه‌ر گرÙتێك خۆی بگونجێنێت‌و دان به‌خۆی دابگرێت، بێگومان ئه‌مجۆره‌ مرۆڤانه‌ زیاتر شاره‌زاییان له‌ ژیان وه‌رگرتووه‌‌و به‌ ئه‌زموونی زۆر تێپه‌ڕیوون، ده‌كرێ‌ Ùشار بۆ ماوه‌یه‌كی كاتی بێت Ùˆ دوایی یان قه‌ره‌باڵغی بازاڕیش دوات ده‌خات، یان درێژخایه‌ن بێت وه‌ك Ùشاری ژیان له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌‌و مه‌ترسیدا وه‌ك ئه‌و باره‌ی ئێستای ناوه‌ڕاستی عێراق.
هۆكاره‌كانی دروستبوونی Ùشار: |
| ئایا خۆپه‌رستی نه‌خۆشییه‌كی ده‌روونییه‌؟ |
ئایا خۆپه‌رستی نه‌خۆشییه‌كی ده‌روونییه‌؟
و: ئازاد جه‌لال
( له‌ كۆمه‌ڵگه‌ ڕۆژهه‌ڵاتییه‌كاندا زیاتر پیاو تووشی خۆپه‌رستی ده‌بێت وه‌ك له‌ ژن) .
ئه‌و كه‌سانه‌ی هه‌ڵگری سیÙاتی خۆپه‌رستیین ØŒ ژماره‌یان كه‌م نییه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ كۆمه‌ڵگه‌ داخراوه‌كاندا، ئه‌م دیارده‌یه‌ هه‌ندێ‌ جار ده‌گاته‌ چڵه‌پۆپه‌، دواتریش گرÙتی خێزانی Ùˆ ده‌روونی له‌ دوای خۆی دروست ده‌كات، بێگومان هه‌موو ئه‌مانه‌ش په‌یوه‌ندی به‌ ناخی مرۆڤه‌وه‌هه‌یه‌. خۆپه‌رستی وه‌ك به‌شێك له‌هه‌ڵكه‌وته‌ی كه‌سایه‌تی مرۆڤدا ده‌رده‌كه‌وێت، كه‌وایه‌ ده‌پرسین ئایه‌ خۆپه‌رستی نه‌خۆشییه‌كی ده‌روونییه‌؟ ئایه‌ ئه‌م دیارده‌یه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌وه‌، یان نا، وه‌تا چه‌ند په‌یوه‌ندی به‌كه‌سێتی نه‌رگسییه‌وه‌ هه‌یه‌.
لێكۆڵینه‌وه‌كان وه‌ڵاَمی ئه‌م پرسیارانه‌و كۆمه‌لی َ پرسیاری تریان داوه‌ته‌وه‌.
د.عه‌لی زه‌ییب Ù€ بۆماوه‌ی زیاتر له‌ سیی ساڵ پسپۆڕی ده‌روونی( زاتی) خوودی بووه‌، له‌ باره‌ی خۆپه‌رستییه‌وه‌ ده‌ڵێت: خۆپه‌رستی له‌ مرۆڤدا له‌ ته‌مه‌نی (18) ساڵییه‌وه‌ سه‌ر هه‌ڵده‌دات، ناوبراو هۆكاری سه‌رهه‌ڵدانی خۆپه‌رستی بۆ ئه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌، كه‌ په‌یوه‌ندی له‌ نێوان ئه‌ندامانی خێزاندا ساردو سڕه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ نێوان دایك ‌و منداڵدا له‌ سه‌ره‌تای ته‌مه‌نی منداڵه‌وه‌ تا ته‌مه‌نی 18 ساڵی، به‌ ڕای ناوبراو ئه‌و كاته‌ی مرۆڤ كامڵ ده‌بێت ئه‌م دیارده‌یه‌ ڕوو ده‌دات، به‌ ئاشكرا ئه‌م سیÙه‌ته‌ ده‌ر ده‌كه‌وێت. ئه‌و دكتۆره‌ نكوڵی له‌وه‌ش ناكات كه‌ باوكیش كاریگه‌ری خۆی هه‌یه‌ له‌ دروست بوونی ئه‌و سیÙه‌ته‌ له‌ لای ڕۆڵه‌كه‌ی .
خۆپه‌رست كێیه‌؟
|
| خۆکوشتن ئازایه‌تییه‌ یان یاخیبوون ؟ |
خۆکوشتن ئازایه‌تییه‌ یان یاخیبوون ؟
که‌ژاڵ ئیسماعیل
زۆربوونی دیارده‌ی خۆكوشتن یان هه‌وڵدان بۆ كۆتایی هێنان به‌ژیان له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌ جیهانییه‌كاندا به‌گشتی بۆته دیارده‌یه‌كی زه‌ق ومه‌ترسیدار، ئه‌م دیارده‌ وه‌ك هه‌ر دیارده‌یه‌كی دیكه له‌نێو كوردوستاندا بۆته كێشه‌یه‌ك Ùˆ ته‌نها له‌نێو ڕۆژنامه‌و بڵاوكراوه‌كاندا باسی لێوه ده‌كرێت كه‌واپێویسته نه‌ك به كێشه به‌ڵكو به هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی ترسناك ته‌ماشا بكرێت Ùˆ تاچیتر باسوخواسی پسپۆران وشاره‌زایانی كۆمه‌ڵناسی‌و ده‌رونناسی زوتر به‌ته‌نگ ئه‌و دیارده‌یه‌وه بچن دره‌نگه چونكه خۆكوشتن له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا دیارده‌یه‌كی Øاشاهه‌ڵنه‌گره‌و له‌نێو چینی گه‌نجه‌كان به‌هه‌ردو ژێنده‌ره‌وه بڵاوبۆته‌وه سه‌رباری كه‌سانی به‌ته‌مه‌ن.
هه‌ڵبه‌ت خۆكوشتن یان بڕیاردان به‌كۆتایی هێنانی ژیان دیارده‌یه‌كی تازه‌نییه Ùˆ ته‌نها تایبه‌ت نییه به كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك، Ùه‌یله‌سوÙÛŒ یۆنانی ئه‌رستۆ ئه‌ڵێت: (خۆكوشتن هه‌ڵه‌یه‌كه دژ به‌ده‌وڵه‌ت)ØŒ ئه‌م ووته‌یه بونی ئه‌ودیارده‌یه له‌ Ù†ÛŽÙˆ كۆمه‌ڵگه‌ی یۆنانیدا ئه‌سه‌لمێنێت Ùˆ به‌درێژایی مێژوو مرۆڤ بیری له‌ كۆتای هێنان به‌ژیانی خۆی كردۆته‌وه Ùˆ ئێستاشی له‌سه‌ربێت ئه‌ودیارده‌یه ده‌رئه‌نجامی كۆمه‌ڵگه‌لێك Ùاكته‌ر په‌ستان له‌سه‌ر مرۆڤ دروست ده‌كه‌ن Ùˆ مه‌رجیش نییه به‌ته‌نها په‌یوه‌ندی به لایه‌نی ئه‌قڵی یان ده‌رونیه‌وه بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌زۆر Øاڵه‌تدا كه‌سانی خۆكوژ به نه‌خۆش یان كه‌م ئه‌قڵ ناوزه‌ند ئه‌كرێن ولایه‌نی ده‌رونی ئه‌كرێته پاساو، له‌كاتێكدا خۆكوشتن بڕیارێكی تاكه‌كه‌سیه‌ Ùˆ خۆكوژ مه‌به‌ستی كۆتای هێنانه به‌ژیان. |
| له‌ نێوان جه‌سته‌ و ده‌روونـدا |
له‌ نێوان جه‌سته‌ و ده‌روونـدا
د.ئه‌Ùرام Ù…Øمد Øسن
پسپۆری نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌كان
مرۆڤ له‌ كۆنه‌وه‌ ده‌ركی به‌وه‌ كردووه‌ كه‌ په‌یوه‌ندییه‌كی ئاشكرا هه‌یه‌ له‌ نێوان جه‌سته‌و ده‌روندا ، ئه‌م ڕاستییه‌ رۆژ به‌ رۆژ روونتر و به‌رجه‌سته‌تر بووه‌ و زانستی ده‌رونزانی له‌مرۆدا ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ روونتر ده‌سه‌لمَێنێ به‌ جۆرێك كه‌س ناتوانێ نكوڵی له‌و ڕاستییه‌ بكات.
ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ به‌ هه‌ردوو ئاڕاسته‌كه‌ هه‌یه‌ واته‌ نه‌خۆشییه‌ جه‌سته‌ییه‌كان كاریگه‌ریان هه‌یه‌ له‌سه‌ر شله‌ژان و نیشانه‌ ده‌رونییه‌كان له‌هه‌مان كاتدا په‌شێویه‌ ده‌رونییه‌كان ده‌بنه‌ هۆی نه‌خۆشی و نیشانه‌ی جه‌سته‌ییه‌كان.
یه‌كه‌م: كاریگه‌ری جه‌سته‌ له‌سه‌ر ده‌رون:
1-هه‌ندێجار نه‌خۆشییه‌ جه‌سته‌ییه‌كان ده‌بێته‌ Ù‡Û†ÛŒ سه‌رهه‌ڵدانی نه‌خۆشی ده‌رونی وه‌كو ئه‌وه‌ی تاكێك ده‌ستنیشان بكرێت به‌وه‌ی نه‌خۆشییه‌كی درێژخایه‌نی هه‌یه‌ (نه‌خۆشی شه‌كره‌ ØŒ به‌رزی Ùشاری خوێن….) یان نه‌خۆشییه‌كی هه‌یه‌ ئه‌گه‌ری چاك بوونه‌وه‌ی لاوازه‌ یان له‌ دواقۆناغه‌كانی نه‌خۆشییه‌كه‌دایه‌ Ùˆ ئه‌گه‌ری چاك بوونه‌وه‌ی نییه‌ ،یان به‌هۆی رووداوی به‌ركه‌وتنه‌وه‌ تووشی ناته‌واوی جه‌سته‌یی یان تێك چوونی جه‌سته‌یی [كاتی یان هه‌میشه‌یی] ده‌بێت .بێگومان ئه‌م هه‌واڵه‌ جگه‌ له‌ نیشانه‌ جه‌سته‌ییه‌كانی تایبه‌ت به‌ باره‌كه‌ كۆمه‌ڵێ نیشانه‌ی ده‌رونی هاوشانی ده‌بن وه‌كو دڵ ته‌نگی Ùˆ نه‌مانی ئاره‌زووی كار كردن Ùˆ بێ ئومێدی و….. كه‌ هێنده‌ توند Ùˆ درێژ خایه‌نه‌ كه‌ ده‌توانرێت به‌ شله‌ژانێكی ده‌رونی ده‌ستنیشان بكرێت وه‌كو خه‌مۆكی یان دڵه‌راوكێ …. .
. |
| رێگاكانی به‌هێزكردنی زه‌ین (یاد)memory |
رێگاكانی به‌هێزكردنی زه‌ین (یاد)memory
ئایا تا ئێستا رویداوه‌ ناوی كه‌سێك له‌بیر بكه‌ن كه‌پێشتر یه‌كترتان ناسیوه‌؟ یان تائێستا رویداوه‌ كه‌ده‌رگای‌ ئوتومبێله‌كه‌تان دابخه‌ن‌و سیوچی‌ سه‌یاره‌كه‌تان له‌ناویدا به‌جێبهێڵن؟ ئایا رووداوێكی واتان به‌خۆتانه‌وه‌ بینیوه‌؟ به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ده‌ستدانی یاد به‌رده‌وام بێت‌و توانای وردبوونه‌وه‌تان له‌ده‌ستبده‌ن چی رووده‌دات؟
به‌داخه‌وه‌ له‌ده‌ستدانی یاد‌و ته‌مه‌ن درێژی په‌یوه‌ندییان پێكه‌وه‌ هه‌یه‌. له‌سه‌ره‌تای 20 ساڵییه‌وه‌ مێشك هه‌ندێ له‌خانه‌ ده‌مارییه‌كانی له‌ده‌ست ده‌دات‌و ئیتر جه‌سته‌ش كه‌متر مادده‌ی كیمیاوی پێویست بۆ باش كاركردنی مێشك دروستده‌كات.
به‌خوشØاڵیه‌وه‌ مرۆڤ ده‌توانێت كاری زۆر بكات بۆ ئه‌وه‌ی‌ ئه‌و رووداوه‌ خاوتر بكاته‌وه‌. لێره‌دا ئاماژه‌ به‌چه‌ند خاڵێك ده‌كه‌ین، تا به‌ ئه‌نجامدانی ئه‌و خاڵانه‌ (یاد) به‌هێز بكه‌ن.
1- خۆراكی‌ ته‌ندروست:
سود وه‌رگرتن له‌رێجیمێكی خۆراكی‌ ته‌ندروست‌و گونجاو نه‌ك هه‌ر بۆ جه‌سته‌ به‌سووده‌ به‌ڵكو بۆ مێشك‌و یاد زۆر پێویسته‌. به‌پێی تیۆره‌ ئه‌كادیمییه‌ ده‌مارناسییه‌كانی‌ ئه‌مریكا، خواردنی ئه‌و میوه‌‌و سه‌وزانه‌ی‌ كه‌راده‌یه‌كی زۆر ئه‌نتی ئۆكسیدیان تێدایه‌، وه‌كو جۆره‌كانی توو‌و ئه‌و میوانه‌ی ڤیتامینیان تێدایه‌، هه‌روه‌ها سپیناخ‌و گێزه‌ر‌و كه‌له‌رم‌و ته‌ماته‌‌و په‌تاته‌ی شیرین ده‌توانن تا رێژه‌ی‌ 11% ئه‌گه‌ری جه‌ڵته‌ كه‌مبكه‌نه‌وه‌.
|
| ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له‌ده‌روون |
ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له‌ده‌روون و هه‌نگاوه‌کانی به‌خته‌وه‌ربوون
دەروون یەکێکە لەچوار رەگەزە سەرەکیەکەی‌ پێکهاتنی‌ مرۆڤ كه‌ بریتین له‌ Ú•ÙˆÙˆØ Ùˆ عەقل Ùˆ دەروون وله Ø´ØŒ بێگومان تەواویی‌ Ùˆ کامڵی‌ ئەم چوار ڕەگەزە بەشداری‌ دەکەن Ù„Û• وێنەکێشانی‌ تابلۆی‌ مرۆڤێکی‌ کامڵ Ùˆ تەواو، دەبێت ئەوەش بزانین جەستە تەنها لایەنی‌ مادی‌ مرۆڤە Ùˆ ÙˆÛ•Ú© قاڵبێك هەڵگری‌ لایەنەکانی‌ ترە.
مرۆڤ بەردەوام لەئەنجامی‌ بوونی‌ چەندەها Ú©ÛŽØ´Û• Ùˆ بەربەست Ùˆ رێگری‌ کۆمەڵایەتی‌ Ùˆ ئابووری‌ Ùˆ جەستەیی Ùˆ سیاسی‌ Ùˆ دەروونیی‌، ڕوبەرووی‌ زۆر گیروگرÙت Ùˆ Ùشاری‌ دەرەکی‌ Ùˆ ناوەکی‌ دەبێتەوە، ئەگەر توانرا بەسەریاندا سەربکەویت ئەوا لەباری‌ هاوسەنگی‌ دەروونیدا دەمێنینەوە،بەڵام ئەگەر Ù†Û• توانرا بەسەریاندا زاڵبین ئەوا هاوسەنگیی‌ دەروونی‌ خۆمان لەدەست دەدەین Ùˆ نیشانەکانی‌ ناهاوسەنگی‌ دەروونیی‌ ÙˆÛ•Ú©(دڵتەنگی‌ Ùˆ دڵەڕاوکێ Ùˆ ترس Ùˆ خەولێزڕان Ùˆ ڕەشبینی‌ Ùˆ زۆریشتی‌ كه‌ش) دەردەکەون، ئەگەر چارەسەریان بۆ نەدۆزینەوە دەگەینە ئەوپەڕی‌ پەشێوی‌ Ùˆ ناڕەØەتی‌ Ùˆ توشی‌ سوتانی‌ دەروونیی‌ دەبین، ئێستا زانیمان دەروونیش ÙˆÛ•Ú©Ùˆ جەستە توشی‌ نادرووستی‌ Ùˆ گیر Ùˆ گرÙت دەبێت Ùˆ هەر ناتەواویەکی‌ دەروونیی‌ کاریگەری‌ بۆ ناتەواوی‌ جەستە Ùˆ عەقل Ùˆ شێواندنی‌ Ú•ÙˆÙˆØ Ø¯Û•Ø¨ÛŽØª .
بۆ زاڵبوون بەسەر Ú©ÛŽØ´Û• Ùˆ گرÙتە دەروونییەکاندا
پێویستمان بە پەروەردەیەکی‌ دەروونیی‌ دروست و تەواوە، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستە پەیڕەوی‌ لەم خاڵانە بکەین:
. |
| تواناكانی‌ مێشكی‌ ته‌ندروست |
تواناكانی‌ مێشكی‌ ته‌ندروست
1. توانای‌ خۆشویستن‌و خۆشه‌ویستكردن:
نه‌بوونی‌ ئه‌و تواناییه‌و نه‌بوونی‌ توانای‌ خۆ خۆشه‌ویست كردن له‌لایه‌ن كه‌سانیتره‌وه‌ ده‌توانێ‌ گه‌شه‌و ته‌ندروستی‌ ده‌روونی‌ مرۆڤ تێكبدات.
2. توانای‌ قبوڵكردنی‌ ئاڵوگۆڕ:
ناخێكی‌ پۆزه‌تیڤ گه‌را به‌یارمه‌تی‌ وه‌رگرتن له‌عه‌قڵ‌و مه‌نتق یارمه‌تی‌ ده‌دات تابتوانێ‌ ئاڵوگۆڕه‌كان قبوڵ بكات‌و ته‌نانه‌ت بارودۆخی‌ خراپیش ته‌Øه‌موڵ بكات.
3. توانای‌ رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی‌ مه‌ترسی‌ یارسیك كردن بۆ گه‌یشتن به‌ئامانجه‌كانی‌ ژیان:
ئه‌ڵبه‌ت له‌م رووبه‌رووبوونه‌وه‌دا ناكرێ‌ به‌رده‌وام چاوه‌ڕێی‌ روودانی‌ كاره‌ساتی‌ دڵته‌زێن بین.
4. پیشاندانی‌ هه‌سته‌كان:
به‌هه‌مان شێوه‌ی‌ كه‌ هه‌ست به‌ هه‌موو شتێ ده‌كه‌ین، ده‌توانین هه‌سته‌كانمان به‌شێوازی‌ هێمایه‌كی‌ ده‌ره‌كی‌ پیشان بده‌ین. ته‌نانه‌ت پیشاندانی‌ هه‌سته‌ نێگه‌تیڤه‌كانمان وه‌كو توندوتیژی‌.
5. بینینی‌ راستییه‌كان به‌گوێره‌ی‌ پێویست:
گه‌شبینی‌‌و ره‌شبینی‌ له‌راده‌به‌ده‌ر – هه‌ردوو Øاڵه‌ته‌كه‌ – زیان به‌ ناخی‌ مرۆڤ ده‌گه‌یه‌نێت بڵام ئومێدو باوه‌ڕو هه‌ست به‌پشتگیری‌ كردن له‌بارودۆخی‌ سه‌ختدا ته‌ندروستی‌ ناخی‌ مرۆڤ ده‌پارێزێت.
6. هه‌بوونی‌ هێزی‌ وێناكردن: |
| چه‌ند كه‌سایه‌تی‌ بوون |
چه‌ند كه‌سایه‌تی‌ بوون
تێكچوونی‌ كه‌سایه‌تی‌ وردكه‌ره‌وه‌ كه‌ به‌ناوی‌ تێكچوونی‌ چه‌ند كه‌سایه‌تی‌ بوون ده‌ناسرێت‌و به‌یه‌كێك له‌سه‌ختترین تێكچوونه‌ وردكه‌ره‌كان ده‌ژمێردرێت. زۆربه‌ی‌ تاكه‌كان خۆیان به‌كه‌سێكی‌ خاوه‌ن كه‌سایه‌تییه‌كی‌ بنه‌ڕه‌تی‌ داده‌نێن‌و هه‌ستی‌ یه‌كپارچه‌بوونیان بۆ خۆیان هه‌یه‌ به‌ڵام نه‌خۆشی‌ تووشبوو به‌تێكچوونی‌ وردكه‌ره‌وه‌، هه‌ستی‌ خاوه‌ندارێتی‌ هۆشیارییه‌كییه‌كه‌ له‌ده‌ست ده‌ده‌ن. كه‌سه‌كه‌ وا هه‌ست ده‌كات كه‌سایه‌تی‌ نییه‌ یا له‌باره‌ی‌ كه‌سایه‌تی‌ خۆیه‌وه‌ شڵه‌ژاوه‌ یان كه‌سایه‌تی‌ جۆراوجۆری‌ هه‌یه‌.
ئه‌و شتانه‌ی‌ كه‌سایه‌تی‌ ده‌به‌خشێ‌ به‌مرۆڤه‌كان (وه‌كو بیروباوه‌ڕو هه‌ست‌و ره‌Ùتاری‌ یه‌كپارچه‌) له‌كه‌سانی‌ تووشبوو به‌تێكچوونی‌ وردكه‌ره‌وه‌ سروشتی‌ نییه‌.
وردكه‌ره‌وه‌ چییه‌و به‌ چ واتایه‌كه‌؟
وردكه‌ره‌وه‌ وه‌كو به‌رگرییه‌ك له‌به‌رامبه‌ر زه‌ربه‌یه‌كدا ده‌رده‌كه‌وێت – مه‌به‌ست له‌وشه‌ی‌ زه‌ربه‌ لێره‌دا، زه‌ربه‌ی‌ ده‌رونییه‌، وردكه‌ره‌وه‌ له‌بنه‌مادا جۆرێك له‌سیستمی‌ به‌رگرییه‌‌و زه‌ین به‌شێوازی‌ نه‌ست‌و به‌بێ‌ ئه‌وه‌ی‌ زاڵبین به‌سه‌ریدا، ده‌یگرینه‌ به‌ر.
به‌رگرییه‌ وردكه‌ره‌كان به‌دوو جۆر كاریگه‌رییان هه‌یه‌. یه‌كه‌م: یارمه‌تی‌ تاك ده‌دات له‌كاتی‌ زه‌ربه‌دا خۆی‌ لێ‌ دوور بگرێت، دووه‌م: ده‌بنه‌ رێگرێك بۆ سه‌رلماندانی‌ زه‌ربه‌ له‌ژیانی‌ تاكدا‌و ئه‌وه‌ به‌دوا ده‌خات. له‌بنه‌مادا وردكه‌ره‌وه‌ بارودۆخێك پێدێنێت كه‌چۆنێتی‌ زه‌ین له‌هۆشیارییه‌كاندا، ئاماده‌بوونی‌ هاوكات ده‌دۆزێته‌وه‌. |
| بۆ چاره‌سه‌ری‌ له‌بیرچونه‌وه‌ |
زۆربه‌مان گرÙتی‌ له‌بیرچونه‌وه‌ی‌ ناوو ژماره‌ی‌ ته‌له‌ÙÛ†Ù† Ùˆ واده‌ گرنگه‌كانمان له‌یاد ده‌چێته‌وه‌، نازانین شته‌كانمان له‌كوێ‌ داناوه‌، نازانین هه‌ندێك كارمان ئه‌نجام داوه‌ یان نا؟ هه‌موو ئه‌مانه‌و زۆری‌ تر مانای‌ توشبوون به‌ له‌بیرچونه‌وه‌ی‌ خێرا ده‌گه‌یه‌نێت، به‌ڵام ئه‌مه‌ش چاره‌سه‌ری‌ خۆی‌ هه‌یه‌، چه‌ند بیرۆكه‌یه‌كی‌ ساده‌ یاریده‌ده‌ره‌ بۆ رزگاربوون له‌و گرÙته‌:
* هه‌وڵدان به‌ به‌بیرهێنانه‌وه‌ی‌ ئه‌و شتانه‌ی‌ شتی‌ دیكه‌ت به‌بیر دێننه‌وه‌: بۆ نمونه‌ له‌به‌رده‌م پرسیارێكدایت Ùˆ ناوی‌ شتێكت بیر نایه‌ته‌وه‌، هه‌وڵ‌ بده‌ هه‌رچی‌ له‌و باره‌وه‌ ده‌یزانی‌ بهێنیه‌وه‌ مێشكی‌ خۆت، كات Ùˆ شوێن Ùˆ لایه‌نه‌كان Ùˆ به‌شداره‌كان Ùˆ زنجیره‌ی‌ روداوه‌كان تا یاریده‌ده‌ر بێت بۆ بیركه‌وتنه‌وه‌ی‌ ناوه‌كه‌ش.. د.رۆبین ویست (مامۆستای‌ ده‌رونزانی‌ له‌ زانكۆی‌ Ùلۆریدا له‌ جانیسÙایل) ده‌ڵێت:
هه‌رچه‌ند ئه‌و په‌یوه‌ندیانه‌ی‌ له‌نێوان شته‌كان زۆربێت، ئه‌وه‌نده‌ هه‌لی‌ بیركه‌وتنه‌وه‌ زیاتر ده‌بێت.
* وێنه‌یه‌ك وه‌ربگره‌:
مرۆڤی‌ ئاسایی‌ به‌درێژایی‌ ژیانی‌، ساڵیكی‌ ته‌واو به‌سه‌ر ده‌بات له‌ گه‌ڕان به‌دوای‌ ئه‌و شتانه‌ی‌ له‌شوێنی‌ خۆی‌ نه‌ماوه‌ن، بۆ له‌ده‌ستنه‌دانی‌ ئه‌و ئه‌و ساڵه‌ له‌ ته‌مه‌ن، هه‌ر شتێكت له‌ شوێنێك دانا، به‌چاكی‌ ته‌ماشای‌ بكه‌، د.جوان منجنر پێشنیارێكی‌ جوان ده‌كات، ده‌ڵێت: ده‌ستت تا ئاستی‌ چاوه‌كانت به‌رز بكه‌ره‌وه‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ كامیرایه‌كی‌ وێنه‌گرتنت پێ‌ بێت، دوگمه‌كه‌ دابگره‌، وه‌ك ئه‌وه‌ی‌ وێنه‌ی‌ شوێنی‌ شته‌كان بگریت.
|
| سایکۆلۆژیای به‌خشین و وه‌رگرتن |
سایکۆلۆژیای به‌خشین و وه‌رگرتن
توێژه‌ری ده‌روونی
سامان سیوه‌یلی
هه‌موو یه‌که‌یه‌ک یان دامه‌زراوه‌یه‌ک که‌ چه‌ند تاکێک Ú©Û† ده‌کاته‌وه‌ Ùˆ له‌ژێر ساباتێکدا پێکه‌وه‌ بۆ هێنانه‌ دی ئامانجێک یان زیاتر کۆبوونه‌ته‌وه‌ ØŒ به‌ر له‌وه‌ی هه‌ر شتێک بێت یه‌که‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌ ØŒ ئیتر ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ Øکومی بێت یان ئه‌هلی ØŒ بازرگانی بێت یان سه‌ربازی ØŒ ڕۆشنبیری ØŒ هونه‌ری ØŒ یاسایی Ùˆ … هتد ØŒ له‌مه‌ش بترازێت ده‌بێت ڕه‌چاوی جیاوازییه‌ تاکییه‌کان له‌ڕووی ده‌روونی Ùˆ ژیری Ùˆ جه‌سته‌یی Ùˆ کۆمه‌ڵایه‌تی Ùˆ سۆزدارییه‌وه‌ بکرێت له‌ دابه‌شکردنی ئه‌رک Ùˆ ماÙه‌کاندا به‌سه‌ر تاکه‌کانی ئه‌و یه‌که‌یه‌دا .
که‌سی پێگه‌یشتوو Ùˆ تێگه‌یشتوو ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ ده‌رک به‌ هاوسه‌نگی نێوان به‌خشین Ùˆ وه‌رگرتن یان بڵێین ئه‌رک Ùˆ ماÙه‌کانیدا ده‌کات ØŒ نه‌بوونی ئه‌و هاوسه‌نگییه‌ وه‌ک زۆر به‌خشین Ùˆ که‌م وه‌رگرتن ØŒ یان که‌م به‌خشین Ùˆ زۆر وه‌رگرتن به‌شێکه‌ له‌و گه‌نده‌ڵییه‌ی خه‌ریکه‌ هزر Ùˆ بیری به‌شێکی زۆر له‌تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردستانی گرتۆته‌وه‌ ØŒ له‌مه‌ش گه‌نده‌ڵی تر نه‌به‌خشین به‌رامبه‌ر وه‌رگرتنه‌ یان داواکردنی ما٠بێ ئه‌رک گرتنه‌ ئه‌ستۆ ØŒ له‌پاش ڕاپه‌ڕینه‌ شکۆداره‌که‌ی کوردستان له‌ساڵی 1991 نه‌وه‌یه‌ک پێگه‌یشتوون که‌ ده‌کرێت به‌ نه‌وه‌ی پاش ڕاپه‌ڕین ناوزه‌د بکرێن ØŒ به‌شێکی زۆر ئه‌گه‌ر نه‌شڵێین هه‌موویان |
| خێرایی له‌ Øوكمدان به‌سه‌ر خه‌ڵكیدا |
خێرایی له‌ Øوكمدان به‌سه‌ر خه‌ڵكیدا
د. رێدار Ù…Øه‌مه‌د ئه‌مین
پسپۆر (بۆرد) ی نه‌خۆشیه‌ ده‌روونییه‌كان
ده‌مه‌وێت به‌ قسه‌ی ئه‌و Ùه‌یله‌سوÙه‌ ده‌ست پێبكه‌م كه‌ ده‌ڵێت “ئه‌گه‌ر ئێمه‌ هه‌موو وه‌ك یه‌ك بیربكه‌ینه‌وه‌، كه‌واته‌ بیرناكه‌ینه‌وه‌â€. بۆیه‌ هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌ گه‌ر بمانه‌وێت كه‌سه‌كانی ده‌وروبه‌رمان ده‌بێت كتومت وه‌ك ئێمه‌بن، له‌وه‌ش خراپتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌وا بزانین ئێمه‌ بێ هیچ كه‌موكوڕیین Ùˆ ئه‌وان Ù¾Ú• له‌ هه‌ڵه‌. ده‌ڵێن دانایه‌ك چوار كوڕی هه‌بوو داوای لێكردن كه‌ هه‌ر چواریان Ùˆ له‌ چوار كاتی جیاوازدا (هاوین، پایز، زستان، به‌هار) بڕۆنه‌ ناو دارستان Ùˆ سه‌یری بكه‌ن، پاشان كه‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ باوكیان باس بكه‌ن. ئه‌و كوڕه‌ی له‌ زستاندا سه‌یری دارستانی كردبوو به‌ باوكی گوت، دره‌خته‌كان هه‌مووی رووت بوون Ùˆ له‌ زۆر شوێنیش به‌Ùر دایپۆشیبوون، من دڵم زۆر به‌و دیمه‌نه‌ خۆش نییه‌. ئه‌وه‌ی دووه‌م وتی، ئه‌وه‌ی تۆ ده‌ڵێیت وانیه‌، من بینیم دارستان به‌ ره‌نگی سه‌وز داپۆشرابوو، جریوه‌ی بولبول له‌هه‌موو شوێنێك ده‌هات، بۆنی Ú¯ÙˆÚµ ئه‌و ناوه‌ی Ù¾Ú• كردبوو، ئه‌وه‌ جوانترین دیمه‌ن بوو من له‌ ژیانی خۆم بینیومه‌. ئه‌وه‌ی سێیه‌م وتی، ئه‌وه‌ی تۆ ده‌یڵێیت به‌و شێوه‌یه‌ نییه‌! راسته‌ دره‌خته‌كان سه‌وزبوون، به‌ڵام ئاو‌و هه‌وا گه‌رم بوو. به‌ڵام ئه‌وه‌ی چواره‌م گوتی، ئه‌رێ ئێوه‌ ده‌ڵێن چی؟ درخته‌كان‌و گه‌ڵاكان هه‌مووی رووزه‌رد بوون Ùˆ هیچ میوه‌یه‌كیش له‌وێ نه‌بوو.
|
| ئه‌و كه‌سانه‌ی برینداریان كردووی .. ئه‌و 10 رسته‌یان پێ |
ئه‌و كه‌سانه‌ی برینداریان كردووی .. ئه‌و 10 رسته‌یان پێ بڵێ ..!
پێیان بڵێ ..
كه‌ تۆ ئه‌وانت له‌ بیركردووه‌ ، و به‌ری دلی خۆت لێیان بكه‌ و به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رێگایه‌دا بڕۆ كه‌ پێیدا ده‌ڕۆن ، به‌لكو له‌لایه‌كی تر خه‌ڵكانێك هه‌بن له‌وان زیاتر شایانی تۆ بن .
پێیان بڵێ ..
رۆژه‌كان دووباره‌ نابنه‌وه‌ .. قۆناغه‌كانیش ناگه‌ڕێنه‌وه‌ ، تۆش رۆژێك پشتگوێیان ده‌خه‌یت و جێیان دێلیت وه‌كو چۆن ئه‌وان پشتگۆیان خستیت ... ته‌مه‌نیش هه‌رگیز بۆدواوه‌ ناگه‌ڕێته‌وه‌ .
پێیان بڵێ ..
زۆر له‌دوایاندا گریام تا ئه‌وكاته‌ی گه‌یشتمه‌ ئه‌و باوه‌ڕه‌ی كه‌ ئه‌وان مردوون و ناشتوانم جارێكی له‌دڵمدا بیانگه‌رێنمه‌وه‌ ژیان دوای ئه‌وه‌ی مردنیان له‌تۆدا هه‌لبژارد .
|
| گوێ له‌ دڵت بگره‌و له‌ مێشکت تێبگه‌ |
گوێ له‌ دڵت بگره‌و له‌ مێشکت تێبگه‌
به‌ هۆی مێشکمانه‌وه‌ ده‌توانین خۆشترین و ناخۆشترین دونیا بۆ خۆمان بخوڵقێنین . مێشکمان بیرکردنه‌وه‌مان ده‌داتێ، بیرکردنه‌وه‌کانیش وێنه‌ی تایبه‌ت به‌ بیرکردنه‌وه‌که‌ و هاوکات هه‌ستێك دروست ده‌بێت .
له‌ کاتی بیرکردنه‌وه‌ی باشدا / پۆسیتیڤ دڵمان به‌ ئارامی لێ‌ده‌دات و باش کار ده‌کات . به‌ڵام له‌ کاتی بیرکردنه‌وه‌ی خراپدا/نێگه‌تیڤ دڵمان ده‌شڵه‌ژێت ونا ئارامییه‌ك له دڵماندا دروست ده‌بێت و هه‌ ستێکی ناخۆش به‌‌ته‌واوی له‌ش و ده‌رونمان ده‌گرێت . لێرادا ئه‌وه‌ ده‌رده که‌وێت که‌ باشی یان خراپی کارکردنی دڵمان په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی هه‌یه‌ به‌وه‌ی که‌ مێشکمان خه‌ریکیه‌تی.
که‌واته‌ ده‌توانین ئێمه‌ کاربکه‌ینه‌ سه‌ر دڵمان به‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌ راهێنان به‌ بیرکرنه‌وه‌ کانمان بکه‌ین که‌ زیاتر پۆزه‌تیڤبن له‌ پێناو هاتنی هه‌ستی خۆش و باشتردا . هه‌ستی خۆش دڵ و ده‌رونمان پرده‌کات له‌ هێمنی وله‌ شمان ده‌گه‌یه‌نێته‌ باشترین ئاستی کارکردن به‌ بێ هیچ ئازارێك. . |
| پادشایەکى ئاشق بە |
پادشایەکى ئاشق بە ..
نوسینى : ئۆشۆ
وەرگێرانى : یۆگى هاوبیر کا
تۆ ئەبێت ببیتە Ùەرمانڕەواى دەرونى خۆت ØŒ چونکە دەرونى هەمومان سەڵتەنەتى پادشایەتیە، پادشایەتیەکى راستەقینە . هەمومان دەمانەوێت پادشابین ØŒ بەڵام بەردەوام لەسەر رێگەیەکى Ù‡Û•ÚµÛ•Ùˆ لەدەرەوەى بونمان دەگەرێین بەشوێن پادشایەتیدا . مرۆڤ دەتوانێ لەدەرەوە سەرکردەو پادشابێت بەڵام لەناخیدا هەست بەکەمى دەکات. Ù„Û•Ú¯Û•Úµ بەپادشابونیشدا هێشتا هەژارە ØŒ هێشتا بەتاڵە Ùˆ تێر نەبوە . چونکە لەکاتێکدا سەرقاڵى کۆکردنەوەى زبڵ Ùˆ خاشاکى پادشایەتى دەرەوە بوە ژیانى لەدەستداوە .
مرۆڤ کائینێکە Øەزدەکات ببێتە سەرۆک ØŒ تاکاتێک مرۆڤ سەرنەکەوێت بەسەر ناخودئاگاى خۆیدا هەروا خۆدەرخەرو ریاباز دەمێنێتەوە Ùˆ زۆر دەورى ریابازى دەبینَیت . وا خۆى دەردەخات “من ئەوەنیم Ú©Û• تۆ بیرى لێدەکەیتەوە †و خۆیشى دەزانێ کێیە . هەموان دەزانن ØŒ چونکە ئەوانى تریش بەهەمان Ø´ÛŽÙˆÛ•Ù† .
|
| چوار هه‌نگاو بۆ رزگاربوون له‌ بیركردنه‌وه‌ی‌ سلبی‌ |
چوار هه‌نگاو بۆ رزگاربوون له‌ بیركردنه‌وه‌ی‌ سلبی‌
له‌وانه‌یه‌ ئه‌م زانیاریه‌ت پێ‌ سه‌یر بێت، به‌ڵام بیركردنه‌وه‌ی‌ سه‌لبی‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌سه‌ری‌ رابێت، زۆر له‌ مادده‌ بێهۆشكه‌ره‌كان خراپتره‌! به‌ تێپه‌ڕبوونی‌ كات بیركردنه‌وه‌ی‌ سه‌لبی‌ له‌ ناختدا جێگیر ده‌بێت تا ده‌گاته‌ قۆناغێك ده‌بێته‌ پارچه‌یه‌ك له‌ خۆت.. زۆر له‌ پسپۆڕه‌ ده‌رونناسه‌كانی‌ وه‌ك پرۆÙیسۆر (ئارۆن بیگ) له‌ زانكۆی‌ به‌نسلڤانیا، پێیان وایه‌ كه‌ دڵته‌نگی‌(كأبه‌) هۆیه‌كه‌ی‌ بۆچوونێكی‌ سه‌لبیی‌ كه‌سه‌كه‌یه‌ به‌رامبه‌ر به‌خۆی‌ Ùˆ جیهان، به‌تایبه‌تی‌ به‌رامبه‌ر دواڕۆژ. پرۆÙیسۆر ئارۆن به‌درێژایی‌ ته‌مه‌نی‌ كاری‌ له‌گه‌ڵ‌ كه‌سانێكی‌ دڵته‌نگ Ùˆ (كه‌ئابه‌دار)دا كردوه‌، بینیویه‌تی‌ ئه‌وانه‌ كه‌سانێكن بیروبۆچونی‌ سه‌لبی‌ به‌شێوه‌یه‌كی‌ به‌رده‌وام به‌سه‌ریاندا زاڵه‌.. ئێمه‌ بیركردنه‌وه‌ Ùˆ هه‌ست Ùˆ ره‌Ùتاره‌ خودیه‌كانمان كار له‌ یه‌كتر ده‌كه‌ن، به‌ گۆڕانی‌ بیروبۆچون Ùˆ هه‌سته‌كانمان ده‌كرێت گۆڕانكاری‌ گه‌وره‌ له‌ژیانمان به‌ره‌و چاكتر بكه‌ین. به‌ ناسینی‌ بیركردنه‌وه‌كه‌مان Ùˆ هه‌ڵسه‌نگاندنی‌، ده‌توانین به‌شێوه‌یه‌كی‌ واقیعیانه‌تر بیربكه‌ینه‌وه‌، ئه‌مه‌ش واده‌كات ژیانێكی‌ جوانتر بۆخۆمان وه‌دی‌ بێنین |
|
|
